Risk Değerlendirme Yöntemleri: İş Sağlığı ve Güvenliği Perspektifi

Risk değerlendirme, iş sağlığı ve güvenliği (İSG) alanında, iş yerindeki potansiyel tehlikelerin tanımlanması, bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin analiz edilmesi ve bu risklerin olumsuz etkilerini en aza indirmek için uygulanacak önlemlerin belirlenmesi sürecidir. İş sağlığı ve güvenliği, hem çalışanların sağlığını koruma hem de işletmenin güvenli bir çalışma ortamı oluşturmasını hedefler. Etkili bir risk değerlendirmesi, iş yerinde meydana gelebilecek kazaları, sağlık sorunlarını ve diğer güvenlik risklerini önlemede büyük bir rol oynar.

İş yerlerinde her türlü tehlike ve risk, iş kazalarına, meslek hastalıklarına, maddi zararlara ve itibar kaybına yol açabilir. Bu nedenle, işverenlerin, yönetimlerin ve iş sağlığı güvenliği profesyonellerinin risk değerlendirme yöntemlerine hakim olması, çalışma ortamlarının güvenli ve sağlıklı olmasını sağlamada kritik öneme sahiptir. Risk değerlendirme süreci, yalnızca yasal bir gereklilik değil, aynı zamanda iş yerindeki tüm paydaşların sağlığını ve güvenliğini garanti altına almak için gerekli bir stratejik yaklaşımdır.

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri, risk değerlendirmesi süreçlerini çeşitli yöntemlerle ele alabilir. Bu yöntemler, organizasyonun büyüklüğüne, sektöre ve karşılaşılan spesifik risklere bağlı olarak değişebilir. Risk değerlendirme, yalnızca tehlike analizi yapmakla kalmaz; aynı zamanda bu tehlikelerin ne kadar önemli olduğunu ve iş yerindeki faaliyetleri nasıl etkileyebileceğini de analiz eder.

Bu başlık altında, farklı risk değerlendirme yöntemlerinin her birini detaylı bir şekilde inceleyecek ve her bir yöntem için avantajlar, sınırlamalar ve uygulama alanlarına dair önemli bilgiler vereceğiz. Risk değerlendirme sürecindeki en iyi yaklaşımlar ve kullanılan araçlar, her sektörde ve farklı iş yerlerinde en yüksek güvenliği sağlamak amacıyla sürekli olarak geliştirilmektedir.

1. Niteliksel Risk Değerlendirmesi (Qualitative Risk Assessment)

Niteliksel risk değerlendirmesi, genellikle sayısal verilerin kullanılmadığı, gözlemler ve uzman görüşlerine dayanan bir risk analiz yöntemidir. Bu yöntem, özellikle küçük ölçekli işletmelerde, az sayıda veriye sahip durumlarda ya da hızlıca çözüm alınması gereken yerlerde kullanılır. Riskler, genellikle "yüksek", "orta" ve "düşük" gibi kategorilere ayrılarak değerlendirilir. Bu tür bir değerlendirme, basit ve hızlı bir analiz yapmak isteyen işletmeler için uygundur.

Örnek 1: Küçük Bir Atölyede Elektriksel Tehlikeler

Bir marangoz atölyesinde, iş sağlığı ve güvenliği uzmanı, elektrikli aletlerin kullanımıyla ilgili risk değerlendirmesi yapmaktadır. Bu atölyede kullanılan elektrikli testere, zımpara ve matkap gibi aletler, doğru kullanılmadığında ciddi kazalara yol açabilir. Ancak atölyede sistematik bir sayısal risk analizi yapacak kaynak yoktur. Bu durumda uzman, gözlemlerine dayanarak ve çalışanların geri bildirimlerini dikkate alarak şunları belirler:

• Elektrikli testere kullanımı sırasında, eğer çalışan dikkatli olmazsa, aletin elinden kayma olasılığı yüksektir. Bu nedenle, testerenin kullanımında risk "yüksek" olarak sınıflandırılır.
• Diğer elektrikli aletler, düzgün kullanıldığında genellikle güvenlidir, ancak düzgün çalışıp çalışmadığına dair bir test yapılmadığı için risk "orta" olarak değerlendirilir.
• Genel olarak, elektrik tesisatında herhangi bir arıza gözlemlenmemiştir, bu yüzden elektriksel tehlike "düşük" olarak değerlendirilir.

Örnek 2: Ofis Ortamında Ergonomik Riskler

Bir ofis ortamında, çalışanlar sürekli masa başında çalışmaktadır. Bu ortamda, ergonomik risklere karşı niteliksel bir değerlendirme yapılır. Çalışanlar, bilgisayar başında uzun süre oturduklarında sırt ağrısı, boyun tutulması gibi şikayetler bildirmiştir. Uzman, ofisteki çalışma düzenini gözlemler ve şu değerlendirmeleri yapar:

• Bilgisayar ekranlarının göz hizasında olmaması ve sandalyelerin ergonomik olmaması nedeniyle, çalışanların sırt ve boyun problemleri yaşama olasılığı yüksektir. Bu nedenle ergonomik risk "yüksek" olarak değerlendirilir.
• Çalışanların masa başında fazla uzun süre kaldığı gözlemlenmiştir, ancak arada bir hareket etmeleri gerektiği konusunda eğitim verilmiş ve bazen molalar verilmektedir. Bu nedenle, ofisteki hareketsizlikten kaynaklanan risk "orta" seviyededir.
• Çalışma alanlarında aydınlatma problemi yaşanmadığı için görsel risk "düşük" olarak değerlendirilir.

Örnek 3: İmalat Fabrikasında Kimyasal Madde Kullanımı

Bir imalat fabrikasında, çalışanlar çeşitli kimyasal maddelerle çalışmaktadır. Ancak fabrikada, kimyasal maddelerle ilgili ayrıntılı bir sayısal risk analizi yapacak zaman ve kaynak bulunmamaktadır. Niteliksel değerlendirme kullanılarak riskler belirlenir:

• Çalışanların bazı kimyasal maddelere maruz kalma riski oldukça yüksektir, çünkü bu maddeler çok sayıda işçinin kullandığı alanlarda bulunmaktadır. Bu nedenle, kimyasal madde riski "yüksek" olarak değerlendirilir.
• Çalışanlar için kişisel koruyucu ekipman (KKE) temin edilmiştir, ancak bazı çalışanlar bu ekipmanı doğru kullanmamaktadır. Bu durum, kimyasal maddeye maruz kalma riskini "orta" seviyeye çeker.
• Çalışma ortamındaki havalandırma sistemi, kimyasal buharların yayılmasını önlemektedir. Dolayısıyla, havalandırma sisteminin düzgün çalıştığı durumlarda havalandırma riski "düşük" olarak değerlendirilir.

Sonuç

Niteliksel risk değerlendirmesi, genellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde, hızlıca yapılan basit analizlerde etkili bir yaklaşımdır. Bu yöntem, özellikle veri toplamanın zor olduğu veya zaman sınırlı olduğu durumlarda işe yarar. Ancak, riskler daha karmaşık ve çok faktörlü olduğunda, niteliksel değerlendirme tek başına yeterli olmayabilir ve daha derinlemesine bir analiz yapılması gerekebilir. Bu yüzden, niteliksel yöntemlerin yanında başka analiz yöntemleriyle desteklenmesi, iş sağlığı ve güvenliği açısından daha sağlıklı bir yaklaşım sağlar.

2. Niceliksel Risk Değerlendirmesi (Quantitative Risk Assessment)

Niceliksel risk değerlendirmesi, risklerin sayısal verilerle analiz edilmesini sağlayan bir yaklaşımdır. Bu yöntem, genellikle daha büyük ve karmaşık organizasyonlarda, mühendislik veya yüksek risk taşıyan iş kollarında tercih edilir. Niceliksel değerlendirme, her bir riskin olasılığını ve bu riskin gerçekleşmesi durumunda yaratacağı etkilerin büyüklüğünü sayısal bir şekilde ölçmeyi amaçlar. Böylece, riskler daha somut bir biçimde hesaplanarak hangi risklerin öncelikli olarak ele alınması gerektiği belirlenebilir.

Bu yöntemin temel amacı, riskin olasılığı ve etkisini sayısal bir değerle ifade etmek, böylece işletme yöneticilerinin ve iş sağlığı güvenliği profesyonellerinin kararlarını daha objektif bir temele dayandırmalarını sağlamaktır. Riskin gerçekleşme olasılığı genellikle yüzdelik dilimler veya sayısal olasılık değerleriyle ifade edilirken, etkiler ise maddi kayıplar, yaralanma dereceleri veya çevresel etkiler gibi somut ölçütlerle değerlendirilir.

Niceliksel risk değerlendirmesi, genellikle daha sofistike araçlar ve matematiksel modeller kullanılarak yapılır. Bu analizler, riskleri sayısal değerlerle ortaya koyarak, yönetimin en yüksek tehlikelere odaklanmasını sağlar. Bu, özellikle büyük işletmelerde, birden fazla riskin aynı anda değerlendirildiği ve yönetildiği durumlar için son derece önemli bir araçtır.

Örnek 1: İleri Düzey Bir Kimya Fabrikasında Tehlikeli Kimyasal Maddeler

Bir kimya fabrikasında, kullanılan bazı kimyasal maddeler ciddi sağlık sorunlarına yol açabilecek potansiyele sahiptir. Niceliksel risk değerlendirmesi sürecinde, her bir kimyasal maddenin tehlike düzeyi, bu maddelere maruz kalma olasılığı ve olası etkileri hesaplanır. Örneğin:

• Olasılık: Fabrikada kullanılan asidik bir madde için olasılık, belirli bir yıl içinde herhangi bir sızıntı yaşanma olasılığına göre hesaplanır. Örneğin, bu maddeyle ilgili sızıntı riski yıllık %2 olarak belirlenebilir.
• Etkiler: Eğer bu sızıntı gerçekleşirse, asidik maddenin çevreye, ekipmanlara ve çalışana vereceği zararlar hesaplanır. Örneğin, asidik maddeye maruz kalmanın çalışanlarda ciddi kimyasal yanıklara yol açabileceği, çevredeki su kaynaklarını kirletebileceği ve büyük maddi kayıplara neden olabileceği belirlenir. Sızıntının etkisi "yüksek" olarak değerlendirilir ve maddi kayıp 1 milyon TL olarak tahmin edilebilir.

Bu tür bir niceliksel analizde, her bir riskin risk öncelik indeksi (Risk Priority Number - RPN) hesaplanır. RPN, olasılığın etkisiyle çarpılmasıyla elde edilir:

RPN=Olasılık×Etkilertext{RPN} = text{Olasılık} times text{Etkiler}RPN=Olasılık×Etkiler

Örneğin, yukarıdaki sızıntı için:

• Olasılık (2), Etkiler (10) olursa, RPN: 2 × 10 = 20.

Bu, riskin yüksek olduğunu gösterir ve bu riske öncelik verilmesi gerektiğini belirtir.

Örnek 2: İnşaat Sektöründe Yüksekten Düşme Riski

Bir inşaat alanında çalışan işçilerin yüksekten düşme riski niceliksel risk değerlendirmesi ile hesaplanabilir. Bu riskin olasılığı ve etkileri detaylı bir şekilde incelenir:

• Olasılık: İş yerindeki düşme riski, işçilerin çalıştığı yükseklik seviyesine ve kullanılan güvenlik önlemlerine göre hesaplanır. Örneğin, çalışanların yüksek platformlarda çalışırken düşme olasılığı yılda %5 olarak belirlenebilir.
• Etkiler: Eğer bir işçi düşerse, kazanın ciddiyeti değerlendirilir. Düşme sonucu işçinin ciddi şekilde yaralanma olasılığı %80, ölüm riski ise %20 olarak tahmin edilebilir.

Bu durumda, niceliksel analiz, bu riskin iş gücü kaybı, sigorta masrafları ve tazminat gibi maddi etkilerini de hesaplar. Etkilerin hesaplanması sonucunda, kaybın büyüklüğü belirlenir ve riskin toplam etkisi somut bir şekilde ortaya konur.

Örnek 3: Elektriksel Arıza Riski

Bir üretim tesisinde elektrik arızalarının iş akışını aksatabileceği ve hatta yangına neden olabileceği bilinmektedir. Bu riski niceliksel olarak değerlendirmek için aşağıdaki adımlar izlenebilir:

• Olasılık: Elektrik arızalarının olasılığı, tesisin elektrik altyapısının yaşına ve düzenli bakımın yapılıp yapılmadığına bağlı olarak hesaplanabilir. Örneğin, her yıl %3 olasılıkla bir elektrik arızası meydana gelme riski bulunmaktadır.
• Etkiler: Elektrik arızasının işletme üzerindeki etkisi, üretim kaybı, makinelerin zarar görmesi ve olası yangın hasarları hesaplanarak belirlenir. Örneğin, arıza durumunda üretim kaybı 500.000 TL olarak hesaplanabilir, makinelerin onarımı ise 100.000 TL tutarında olabilir.

Bu tür bir değerlendirme, niceliksel bir model kullanılarak riskin toplam finansal etkisini belirler. Elektriksel arızanın olasılığı ve etkisi çarpılarak Risk Prioritization Number (RPN) hesaplanır.

Niceliksel risk değerlendirmesi, risklerin daha somut bir şekilde analiz edilmesini sağlayarak, işletmelerin daha objektif kararlar almasına olanak tanır. Bu yöntem, genellikle büyük ve karmaşık yapıdaki işletmelerde daha etkili sonuçlar verir ve risklerin doğru bir şekilde önceliklendirilmesine yardımcı olur.

3. Hibrid Yöntemler (Hybrid Methods)

Hibrid yöntemler, farklı risk değerlendirme yöntemlerinin bir arada kullanılmasıyla ortaya çıkan tekniklerdir. Bu yöntemler, çeşitli risk değerlendirme yaklaşımlarının birleşimiyle daha kapsamlı ve etkili bir analiz yapılmasını sağlar. Aşağıda, hibrid yöntemlere uygun olan risk değerlendirme yöntemleri ve bunların detayları verilmiştir:

1. FMEA (Hata Türü ve Etkileri Analizi) ve FTA (Kök Neden Analizi) Kombinasyonu:
   • FMEA (Hata Türü ve Etkileri Analizi), bir sistemdeki potansiyel hataları ve bu hataların olası etkilerini tanımlar. Bu yöntem, özellikle süreçlerdeki potansiyel arızaların belirlenmesinde kullanılır. Risk önceliği belirlenirken olasılık, şiddet ve tespit edilebilirlik gibi faktörler değerlendirilir. FMEA, niceliksel verilerle desteklendiğinde güçlü bir araç haline gelir.
   • FTA (Kök Neden Analizi) ise belirli bir olayın kök nedenlerini belirlemeye yönelik bir yöntemdir. Bu analiz, özellikle büyük kazaların nedenlerini anlamak için kullanılır. FMEA'dan elde edilen verilerle, FTA tekniği kullanılarak daha derinlemesine analizler yapılabilir.

Hibrid Kullanım: FMEA, sistemdeki potansiyel hataları tanımlayarak risklerin önceliklendirilmesini sağlar, ardından FTA yöntemi ile bu hataların kök nedenleri analiz edilerek, daha sağlam ve köklü çözümler önerilebilir. Bu şekilde, her iki yöntemin avantajları birleştirilerek daha kapsamlı bir risk değerlendirmesi yapılır.

2. Hazard and Operability Study (HAZOP) ve Fault Tree Analysis (FTA):
   • HAZOP (Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışması), genellikle kimya, petrokimya ve enerji sektörlerinde kullanılan bir risk değerlendirme yöntemidir. HAZOP, sistemdeki her bir bileşenin potansiyel sapmalarını inceleyerek, bu sapmaların olası tehlikeleri ve olumsuz etkilerini ortaya koyar.
   • FTA (Kök Neden Analizi), HAZOP’un bulgularını derinlemesine analiz etmek için kullanılabilir. HAZOP, süreçlerdeki her bileşen için tehlikeleri belirlerken, FTA bu tehlikelerin kök nedenlerini araştırır.

Hibrid Kullanım: HAZOP ile süreçteki her sapma ve tehlike belirlenebilir. Sonrasında FTA yöntemi ile bu tehlikelerin arkasındaki temel nedenler ortaya konur ve daha etkili önleyici tedbirler geliştirilir. Bu kombinasyon, özellikle endüstriyel tesislerde tehlike analizini daha derinlemesine yapmayı sağlar.

3. Monte Carlo Simülasyonu ve FMEA:
   • Monte Carlo Simülasyonu, belirsizlikleri ve değişkenlikleri hesaba katan bir risk analiz tekniğidir. Bu yöntem, sistemin gelecekteki davranışlarını modellemek için kullanılır ve risklerin olasılıklarını belirlerken çok sayıda rastgele örneklem alır.
   • FMEA (Hata Türü ve Etkileri Analizi), yukarıda açıklandığı gibi, sistemdeki potansiyel hataları ve bu hataların etkilerini analiz eder. FMEA, olasılık ve etkileri değerlendirerek her riskin şiddetini sıralar.

Hibrid Kullanım: Monte Carlo Simülasyonu, FMEA’da belirlenen olası hataların olasılıklarını simüle ederek, risklerin değişkenliklerini göz önünde bulundurur. Bu sayede, risklerin potansiyel etkilerini daha gerçekçi bir biçimde değerlendirmek mümkündür. FMEA ile elde edilen hatalar ve bu hataların etkileri Monte Carlo Simülasyonu ile daha detaylı şekilde incelenebilir ve riske dair daha kesin öngörülerde bulunulabilir.

4. Bowtie Analizi ve HAZOP:
   • Bowtie Analizi, bir riskin olası nedenlerini ve sonuçlarını görsel bir şemada gösteren bir yöntemdir. Bu şema, bir olayın kökenine inerek, olası önleyici tedbirler ve olay sonrası alınacak aksiyonları açık bir şekilde sunar.
   • HAZOP (Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışması), süreçlerdeki tehlikeleri belirler ve bu tehlikelerin olası etkilerini analiz eder. HAZOP’un amacı, risklerin belirlenmesi ve bu risklerin minimize edilmesi için önlemler geliştirmektir.

Hibrid Kullanım: Bowtie Analizi, HAZOP ile elde edilen tehlike verilerini kullanarak, her bir riskin nedenlerini ve sonuçlarını görsel olarak izlemeye olanak tanır. HAZOP’un süreçteki potansiyel tehlikeleri ortaya çıkarmasıyla, Bowtie Analizi de bu tehlikelerin etkilerini ve alınması gereken önlemleri daha açık bir şekilde sunar. Bu kombinasyon, süreçlerin güvenliğini artırmak için etkin bir risk yönetimi sağlar.

5. Delphi Yöntemi ve FMEA:
   • Delphi Yöntemi, uzmanların anonim bir şekilde bir araya gelerek belirli bir konuda fikir beyan ettikleri bir değerlendirme tekniğidir. Risklerin belirlenmesinde ve olasılıklarının tahmin edilmesinde kullanılır. Bu yöntem, özellikle yeni ve bilinmeyen risklerin değerlendirilmesinde faydalıdır.
   • FMEA (Hata Türü ve Etkileri Analizi), belirlenen potansiyel hataların etkilerini, olasılıklarını ve tespit edilebilirliğini sistematik olarak değerlendirir.

Hibrid Kullanım: Delphi yöntemi, özellikle belirsiz ve karmaşık risklerin değerlendirilmesinde kullanılarak, uzmanlardan gelen öngörülerle potansiyel tehlikeler belirlenir. Bu bulgular daha sonra FMEA ile detaylandırılarak, risklerin önceliklendirilmesi sağlanır. Delphi'nin uzman görüşlerine dayalı tahminleri, FMEA'nın sistematik analiziyle desteklenerek daha güçlü sonuçlar elde edilir.

Hibrid yöntemler, farklı risk değerlendirme tekniklerinin bir araya getirilmesiyle, daha kapsamlı ve derinlemesine analizler yapılmasını sağlar. Bu yöntemler, özellikle karmaşık risklerin yönetilmesinde, belirsizliğin fazla olduğu durumlarda ve çok sayıda değişkenin etkili olduğu alanlarda büyük fayda sağlar. Farklı yöntemlerin kombinasyonu, daha doğru sonuçlar elde edilmesine, risklerin daha iyi anlaşılmasına ve etkili risk yönetimi stratejilerinin geliştirilmesine olanak tanır.

4. What-If Analizi (What-If Analysis)

What-If Analizi, belirli bir olayın veya değişkenin sistem üzerinde nasıl bir etki yaratacağını inceleyen bir risk değerlendirme yöntemidir. Temel olarak, “Eğer bir şey değişirse, ne olur?” sorusuna yanıt arar. Bu analiz, bir sürecin, olayın veya projelerin çeşitli olası senaryolar altında nasıl sonuçlar doğuracağını tahmin etmek için kullanılır. "What-If" (Ne Olur?) kelimesi, belirli değişkenlerin değiştirilmesi veya belirli varsayımların yapılması durumunda sonuçların nasıl değişeceğini belirlemek anlamına gelir. Bu sayede, olası riskler ve fırsatlar daha net bir şekilde ortaya konur.

What-If analizi, genellikle karar verme süreçlerinde, gelecekteki belirsizliklerin ve olasılıkların incelenmesinde kullanılır. Özellikle karmaşık ve belirsiz projelerde, farklı olasılıkların etkilerini anlamak ve bu etkilerle başa çıkacak stratejiler geliştirmek için oldukça faydalıdır. Bu yöntem, genellikle sayısal verilere dayalı olmayabilir ve çoğunlukla uzman görüşlerine veya tahminlere dayanarak yapılır. Ancak, bazı durumlarda sayısal verilerle de desteklenebilir.

What-If Analizinin Temel Özellikleri ve Uygulama Alanları

1. Risk ve Belirsizlik Yönetimi:

What-If analizi, belirsizliklerin ve risklerin yönetilmesinde önemli bir rol oynar. Bu analiz, gelecekteki olası durumları ve olasılıkları göz önünde bulundurarak, sistemin nasıl tepki vereceğini tahmin eder. Örneğin, bir projede beklenmeyen maliyet artışlarının olması durumunda, bu artışların proje süresi, kaynaklar ve bütçe üzerindeki etkileri What-If analizi ile incelenebilir.

2. Senaryo Geliştirme:

What-If analizi, farklı senaryoları simüle etmeye olanak tanır. Bu senaryolar, çeşitli değişkenlerin değiştirilmesi durumunda sistemin nasıl etkileneceğini gösterir. Örneğin, bir üretim hattındaki makinelerdeki arızalar, personel değişiklikleri veya tedarik zincirindeki aksaklıklar gibi farklı durumlar için "What-If" senaryoları oluşturulabilir. Her bir senaryo, potansiyel olumsuz sonuçları ve fırsatları değerlendirir.

3. Karar Verme:

Bir organizasyon, iş süreçlerini veya projelerini yönetirken What-If analizi ile farklı olasılıkları göz önünde bulundurabilir. Bu yöntem, karar vericilerin farklı seçeneklerin sonuçlarını anlamalarına yardımcı olur. Örneğin, yeni bir pazara giriş yapmayı planlayan bir şirket, What-If analizi ile bu pazarın ekonomik koşullarını, rekabet durumunu ve diğer faktörleri dikkate alarak kararlarını şekillendirebilir.

4. Finansal ve Operasyonel Planlama:

What-If analizi, finansal planlama ve işletme yönetiminde de yaygın bir şekilde kullanılır. Özellikle, finansal tahminlerdeki belirsizliklerin değerlendirilmesinde bu analiz kullanılır. Örneğin, bir yatırımın geri dönüşünü hesaplamak için What-If analizi yapılarak, belirli parametrelerin değişmesi durumunda yatırımın karlılığı ve riski değerlendirilir.

What-If Analizinin Aşamaları ve Uygulama Yöntemi

1. Değişkenlerin Belirlenmesi:

İlk adım, sistemdeki değişkenleri belirlemektir. Bu değişkenler, sistemin sonuçlarını etkileyebilecek faktörlerdir. Örneğin, üretim hattı için değişkenler, iş gücü maliyetleri, makine arıza oranları, tedarik zinciri süreleri ve hammadde maliyetleri olabilir.

2. Senaryoların Oluşturulması:

Belirlenen değişkenlere göre farklı senaryolar oluşturulur. Bu senaryolar, her bir değişkenin belirli bir koşulda nasıl değişeceğini tanımlar. Örneğin, bir işletme, hammadde fiyatlarının %10 artması durumunda ne olacağını incelemek isteyebilir. Veya üretim sürecinde iş gücü verimliliği %20 azaldığında, operasyonel maliyetlerdeki değişiklikler analiz edilebilir.

3. Etkilerin Analiz Edilmesi:

Her bir senaryo için, değişkenlerin sistem üzerindeki etkileri analiz edilir. Bu adımda, her bir değişkenin değiştirilmesinin olası sonuçları belirlenir. Bu analiz, genellikle niceliksel ve niteliksel verilere dayanarak yapılabilir. Değişkenlerin nasıl etkileşimde bulunacağını ve her birinin sonuçlara ne kadar etki edeceğini anlamak önemlidir.

4. Sonuçların Değerlendirilmesi ve Karar Alma:

What-If analizi, her bir senaryonun sonucunu değerlendirdikten sonra, karar vericilere en iyi stratejiyi seçme konusunda yardımcı olur. Bu aşamada, en olası ve en riskli senaryolar arasında seçim yapılarak, gerekli önlemler ve stratejiler oluşturulur.

What-If Analizinin Faydaları

1. Esneklik ve Hazırlıklı Olma:

What-If analizi, organizasyonların belirsizliklere karşı daha hazırlıklı olmasını sağlar. Değişkenlerin farklı senaryolar altında nasıl etkiler yaratacağını görmek, olası riskleri önceden tespit etmeye ve bu risklerle başa çıkmak için stratejiler geliştirmeye yardımcı olur.

2. Stratejik Planlama:

Bu analiz, şirketlerin gelecekteki olası durumlara göre stratejik planlar yapmalarını sağlar. Örneğin, tedarik zincirindeki olası aksaklıklar, iş gücü değişiklikleri veya ekonomik krizler gibi durumlar göz önünde bulundurularak, önceden planlar yapılabilir ve buna göre hazırlıklar yapılabilir.

3. Hızlı ve Etkili Karar Verme:

Farklı senaryoları ve olası sonuçları incelemek, karar vericilere daha hızlı ve etkili kararlar alma yeteneği sağlar. Bu, özellikle acil durumlar veya belirsiz ortamlar için kritik önem taşır.

What-If Analizi için Kullanılan Yöntemler ve Araçlar

1. Spreadsheet Modelleri:

What-If analizi çoğunlukla elektronik tablo yazılımları (Excel gibi) kullanılarak yapılır. Bu araçlar, farklı değişkenlerin manuel olarak değiştirilmesi ve bu değişkenlerin sonuçlar üzerindeki etkilerinin hızlı bir şekilde hesaplanmasını sağlar. Excel’de yer alan “Goal Seek” ve “Scenario Manager” araçları, What-If analizini kolaylaştıran araçlardır.

2. Simülasyon Yazılımları:

Gelişmiş simülasyon yazılımları da What-If analizi için kullanılabilir. Monte Carlo simülasyonu gibi daha karmaşık simülasyon teknikleri, çok sayıda olasılığı aynı anda modellemeye olanak tanır. Bu yazılımlar, olasılıkları ve sonuçları daha doğru ve kapsamlı bir şekilde tahmin etmeye yardımcı olabilir.

Risk Değerlendirme Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

1. Tehlikelerin Doğru Belirlenmesi: İş yerindeki tüm potansiyel tehlikelerin doğru bir şekilde tanımlanması, risk değerlendirmesinin ilk ve en kritik aşamasıdır. Yanlış ya da eksik tanımlamalar, yanlış sonuçlara yol açabilir.
2. Risklerin Ölçülmesi ve Analiz Edilmesi: Tehlikelerin ardından, bu tehlikelerden kaynaklanan risklerin ölçülmesi gereklidir. Riskin şiddeti, olasılığı ve etkileri doğru bir şekilde analiz edilmelidir.
3. Risk Kontrol Önlemlerinin Planlanması: Risk değerlendirmesinin ardından, bu risklerin minimize edilmesi veya ortadan kaldırılması için alınacak önlemler belirlenmelidir. Bu önlemler, iş yerindeki güvenliği sağlamak adına çok önemlidir.

Risk değerlendirme yöntemleri, iş sağlığı ve güvenliği alanında büyük önem taşır. Doğru bir risk değerlendirmesi, hem çalışanların güvenliğini sağlar hem de iş yerinin operasyonel verimliliğini artırır. Her iş yeri için uygun risk değerlendirme yöntemlerinin seçilmesi ve etkin bir şekilde uygulanması, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesine büyük katkı sağlar. Etkili bir risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği kültürünün geliştirilmesinde temel bir araçtır.