Tersanelere Bakım Onarıma Gelen Gemilerde Mesai Saatleri Dışında Ortaya Çıkan Yangınlara Etkili Müdahale Şeklinin İrdelenmesi
ÖZ
Tersanelere yeni inşa edilen gemiler haricinde tamir maksadıyla da gelen gemiler bulunmaktadır. Birçok tehlikenin iç içe olduğu tersanelerde bakım ve onarıma tabi tutulan gemilerde meydana gelebilecek yangınlar can ve mal kaybına yol açmaktadır. Ayrıca bu yangınlar büyük çaplı felaketlere dönüşme ihtimali de taşımaktadır. Bu yangınların mesai saatleri dışında ortaya çıkması durumunda tersane içerisinde yangına müdahale edebilecek yeterli kişi ve ekipman bulunmaması sorunu da ilaveten karşımıza çıkmaktadır. İtfaiye teşkilatları her ne kadar deneyimli olsalar da gemilerin yapıları itibariyle barındırdığı riskler ve kapalı alanların çokluğu gibi durumlar nedeniyle, itfaiye personelleri tarafından yeterince hızlı söndürülememektedir. Bu makalede tersanelerde mesai saatleri dışında yangın çıktığında yapılması gerekenler irdelenmiştir. Yanma ve yangının ne olduğunun anlatıldığı çalışmamızda Türk tersanelerinde meydana gelen yangınların sebepleri incelenmiştir. Yangın konusunda önceden organize olamamak ve yeterli eğitim ve tatbikatın yapılmaması olası bir yangında sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Yangın komuta kontrol merkezi kurulması ve gece vardiya ekiplerinin eğitimi de yangını hızla söndürmek için gerekenlerdendir. Olası bir yangın kısa süre içerisinde tersanedeki diğer gemilere de hızla sirayet edebilmektedir. Yangın algılama sistemlerinin yangını başlangıç aşamasında tespit etmesi büyük öneme haizdir. Mevcut algılama yöntemlerine ilaveten yeni nesil algılama yöntemleri de kullanılmaya başlanmalıdır. Wi-Fi bağlantılı yangın algılama cihazları da bu yöntemlerden bazılarıdır. Günümüzde modern algılama sistemlerinin yanı sıra modern söndürme sistemleri de yangını hızla söndürmek için gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda dron ile yangın söndürme, yangın ve tahliye simülasyonları gibi güncel uygulamalar incelenmiştir. Tersanelerde yangınlarda can ve mal kayıplarının önüne geçebilmek ve iş güvenliği kültürünün de oluşturulması için öneriler sıralanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tersane, yangın güvenliği, gemi yangınları, yangın algılama sistemleri, yenilikçi söndürme yöntemleri
Investigation of Effective Intervention Methods for Fires Occurring Outside Working Hours on Ships Undergoing Maintenance and Repair at Shipyards
ABSTRACT
In addition to newly built ships, shipyards also host ships that come in for repairs. Fires that may occur on ships undergoing maintenance and repair in shipyards, where many hazards are intertwined, lead to loss of life and property. Furthermore, these fires carry the potential to escalate into large-scale disasters. If these fires occur outside of working hours, the problem of insufficient personnel and equipment within the shipyard to respond to the fire also arises. Although firefighting units are experienced, they cannot extinguish fires quickly enough due to the inherent risks of ships and the abundance of confined spaces. This article examines the necessary actions to be taken in the event of a fire outside of working hours at shipyards. In this study, which explains what combustion and fire are, the causes of fires occurring in Turkish shipyards are also analyzed. The lack of pre-organized fire response and the absence of adequate training and drills emerge as issues in a potential fire situation. Establishing a fire command control center and training night-shift teams are essential for rapidly extinguishing a fire. A possible fire can quickly spread to other ships in the shipyard within a short time. Detecting a fire at its initial stage with fire detection systems is crucial. In addition to existing detection methods, new-generation detection methods should also be implemented. Some of these methods include Wi-Fi-connected fire detection devices. Today, modern detection systems, as well as modern extinguishing systems, are essential for quickly extinguishing fires. Within this scope, current applications such as firefighting with drones and fire and evacuation simulations have been examined. Suggestions are provided to prevent loss of life and property in shipyard fires and to foster a culture of occupational safety.
Keywords: Shipyard, fire safety, ship fires, fire detection systems, innovative extinguishing methods
1. GİRİŞ
Tersaneler yoğun olarak üretim, bakım ve onarım faaliyetlerinin yürütüldüğü alanlardır ve farklı riskleri içerisinde barındırır. Yüksekte çalışma, sıcak çalışmalar, kapalı alan çalışmaları gibi tehlikeli işlerin aynı anda yapıldığı ve bu yönüyle de çok tehlikeli işyerleri olarak adlandırılan iş ortamlarıdır. Yangın ve patlama kazaları çok kolay şekilde büyük felaketlere sebebiyet verebileceği için diğer kaza türlerinden farklı ele alınmalıdır. Tamir için gelen gemilerde bulunan yağ, yakıt, slaç, boya ve kimyasal maddeler yangın çıkaran faktörlerin başında gelmektedir. Onarım için çalışma alanında oksi-asetilen tüplerinin bulunması ve kapalı alanlarda gaz birikmesi patlama ve yangın ihtimalini daha da artırmaktadır. [1]
2. TERSANELERDE YANGIN RİSK FAKTÖRLERİ
Günümüzde yolcu ve yük taşımacılığında yaşanan yoğunluk gemi inşa ve onarım sektörünü de etkileyerek büyümeyi getirmiştir. Çalışan sayısı artan tersanelerde birçok iş aynı anda yapılmaktadır. İş kazalarının sık yaşandığı tersanelerde gemi yangınları önemli yer tutmaktadır. Gemilerde öncelik yangının çıkmaması için çalışmak ve bu amaç doğrultusunda önlemler almaktır. Yangın ortaya çıktığında ise ivedi olarak müdahale edilmeli ve söndürme işlemi başarıyla gerçekleştirilmelidir. Yangının ortaya çıkmaması içinse yangın potansiyel risklerinin iyi belirlenmesi gerekmektedir. [2]
2.1. Gemilerde Yanıcı ve Parlayıcı/Patlayıcı Malzemeler
Yanma; yanıcı madde, oksijen ve ısının bir araya gelmesi ile oluşan kimyasal bir olaydır. Yangın ise yanma olayının kontrolden çıkmış halidir ve sonucunda mal ve can kaybına sebep olabilir. Yangın üçgeninin üç unsurundan biri olan yanıcı maddelere gemilerde birçok mahalde rastlamak mümkündür. Gemiler kimyasal madde, yağ, yakıt, boya, tiner, organik yanıcılar gibi birçok maddeyi bünyesinde barındırır. [5]
Metal paslanmasının önüne geçmek için sürekli boyanan gemilerde bulunan boyahaneler, yangın için potansiyel risk taşımaktadır. Özellikle gemilerde bulunan yakıt tankları ve yağ tankları ise doğrudan yangın kaynakları arasında yer alır. [3], [4], [5]
Gemilerde sigara içilmesi de yangın çıkış sebepleri arasında yer almaktadır. Gemilerde sigara içmek kesin olarak yasak olmalı ve çalışanlar sigaranın yangın tehlikesi oluşturduğu konusunda eğitilmelidir. Gemide görünür her yerde “sigara içmek yasaktır” tabelalarının bulunması gerekir. [4]
2.2. Sıcak Çalışma
Metal işlerinin çokça yapıldığı tersanelerde metalin kesim ve kaynak işlerinde yoğun ısı ortaya çıkmaktadır. Oksi-asetilen tüpleri her an patlayıcı malzemeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Şaloma ile kesim yaparken gemi yaşam mahallerinde ve diğer birçok alanda kullanılan izolasyon malzemeleri ısından etkilenerek yangının fark edilmeden ilerlemesine sebep olabilir. [1]
Gün içinde yapılan polietilen kaynağı gibi işlemlerden kaynaklı fark edilmeyen yangınlar ve kendiliğinden tutuşma gibi sebeplerde sıcak çalışmanın sonradan ortaya çıkan etkilerindendir. [4]
2.3. Elektrik Bağlantıları
Tamir gemileri onarım için bulundukları tersanelerden elektrik enerjisi almaktadır. Sahil-gemi arasında elektrik bağlantıları kurulurken bağlantı kabloları gevşek olarak montajlandığında yangına sebebiyet vermektedir. Trafo içinde kendiliğinden gelişen yangınlarda tersanelerde yaşanması muhtemel yangınlardandır. Gemide bulunan kaynak makineleri, aydınlatma kabloları, trafolar da elektrik yangınları sebepleri arasındadır. [4]
Geminin kapalı mahallerinde gaz birikmesinden dolayı statik elektrik kaynaklı patlama ve yangınlarda, gemilerde dikkat gerektiren hususlardandır.
3. TÜRKİYE TERSANELERİNDEKİ GEMİ YANGINLARI
Ülkemiz tersanelerinde zaman zaman küçük ve büyük çaplı yangınlar yaşanmaktadır. Bu yangınlar tersane personeli, gemi personeli ve itfaiye personeli tarafından söndürülmektedir.
Bu kapsamda çıkan yönetmeliklerden, “Karada Çıkabilecek Yangınlarla, Deniz, Liman veya Kıyıda Çıkıp Karaya Ulaşabilecek ve Yayılabilecek veya Karada Çıkıp Kıyı, Liman ve Denize Ulaşabilecek Yangınlara Karşı Alınabilecek Önleme, Söndürme ve Kurtarma Tedbirleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 şöyle der: “Karada çıkan yangınların söndürülmesi görevi esas olarak belediye itfaiye örgütüne aittir. Karada çıkan ya da denizden karaya yayılma istidadı gösteren yangınlarda yangının çıktığı kuruluşun yetkilisi kendi olanakları ile yangını söndürmeye çalışır, aynı zamanda hemen itfaiye örgütüne ve önceden yaptıkları anlaşma ile kendisine yardım edecek diğer kuruluş itfaiye servislerine haber verir.” [6]
Bu yangınlar da tersane personeli ve itfaiye teşkilatı birlikte çalışır. Tersanelerimizde yaşanan önemli yangınlardan biri 13 Şubat 1997 de yaşanan Tpao tankeri yangınıdır. Kolay tutuşan malzemelerin neden olduğu yangında 2 itfaiye personeli şehit olmuştur. [7]
4. TEKNOLOJİK GELİŞMELERİN YANGIN ALGILAMA VE SÖNDÜRMEDE KULLANILMASI
Yangın algılama sistemlerinin amacı, yangının çıktığı mahalde bulunan insanlara en erken şekilde haber vererek can ve mal kaybının önüne geçmektir. Yangın algılama sistemleri, ışık ve sesli uyarılarla insanlara haber vererek tahliyenin yapılmasını sağlar.
Yangın algılama sistemlerindeki yeniliklerin birçoğu mahal ve tesislerdeki yerleşik düzen için tasarlanmıştır. Bu sistemlerdeki yeniliklerin, sadece tamir için tersaneye kısa süreli gelen gemilere uyarlanması gerekmektedir.
Yangın alanındaki teknolojik gelişmeleri tersanelerimizde kullanarak yangın güvenliği konusunda ilerleme sağlamalıyız. Teknolojik gelişmeleri halihazırdaki uygulamalara entegre ederek yangın riski minimize edilmelidir.
4.1. Dronlarla Yangın Söndürme
Günümüzde gelişen teknoloji ile dronlar birçok alanda kullanılmaktadır. Kargo taşımacılığı, askeri sistemler, eğlence sektörü gibi hemen her alanda aktif görev alan dronlara yangın söndürme alanında da ihtiyaç duyulmaktadır. [8]
Yangın söndürme dronları, yangın acil durum ekipleri ve iftaiye teşkilatının zorlandığı mahallerde başarılı söndürme operasyonları gerçekleştirmektedir. Üzerlerinde taşıdıkları kimyasal içerikli yangın toplarını yangının bulunduğu mahallere bırakarak etkili söndürmeyi başarırlar. [9]
Gemilerde köprüüstü, miyer güverte gibi ulaşılması zor mahallere ulaşmak için bu dronların kullanılması gerekmektedir. İtfaiye teşkilatı veya acil durum ekipleri yangın için gerekli hazırlıkları tamamlayıp söndürme operasyonunu başlatana kadar geçen sürede yangının ilerlememesi ve başlangıç aşamasında kolayca söndürülmesi için dron operatörü tarafından hemen dronun hareket etmesi sağlanmalıdır.
4.2. Kablosuz İnternet Tabanlı Bağlantılı Yangın Detektörleri
Tamir için gelen gemilerde yangın tespiti genellikle gemi mürettebatının veya tersane iş sağlığı ve güvenliği personelinin dikkati sayesinde gerçekleşiyor. Gemideki yangın algılama sistemleri ise o gemiye ait olduğundan kontrol ve bakımına müdahale edilmiyor. Yangının personele bağlı olmaksızın heran tespit edilebilmesi önem arz ediyor. Bu tespit ise uzaktan bağlantılı yangın detektörleri ile sağlanabilir. Nesnelerin İnterneti Tabanlı Yangın Alarm Sistemi Tasarımı ve Uygulaması adlı çalışma Wi-Fi bağlantılı haberleşme modüllerinin kurulum ve faydalarını göstermiştir. “Geliştirilen sistem gaz sensörü, hareket sensörü, sıcaklık nem sensörü, duman sensörü ve haberleşme modülüne sahip yangın düğümlerinden oluşmaktadır. Tüm yangın modülleri Wi-Fi ile bulut servere bağlanır.” [10]
Araştırmanın neticesinde internet tabanlı algılama sistemlerinin önemi anlaşılmıştır. Geminin mevcut algılama ve söndürme sistemlerinin haricinde tersane acil durum ekiplerinin daima yangını tespit edebilecek farklı algılama sistemlerine ihtiyacı bulunmaktadır. Gemideki farklı bölümlere önceden numaralandırılmış Wi-Fi bağlantılı detektörlerden konulmalıdır. Bu detektörlerle komuta kontrol merkezi arasında bağlantı sağlanmalıdır. Önceden gemi planında detektörlerin yerleri işaretlenmiş olmalı ve hangi numaralı detektörden haber geliyor ise ekipler o mahale ivedi sevk edilmelidir.
4.3. Modern Kontrol Merkezi Oluşturmak
Tersanelerde gemi yangınlarında daha önceden hazırlanmış acil durum planında da belirtilmesi gereken yangın komuta merkezi, yangında haberleşme ve etkili söndürme operasyonları için hayati önem taşımaktadır. [3]
Yangına kimin nasıl müdahale edeceği, yangına dair haberleşme bilgileri, itfaiye ile uyum içinde çalışma, revir ve hastane ile koordine ve diğer tüm gereken konularda yangın kontrol merkezi sorumluluk almaktadır. Modern bir komuta merkezinde planlar, söndürme istasyonları ve acil durum ekiplerinin bilgileri yer almalıdır (söndürme, koruma, kurtarma, ilk yardım). Komuta kontrol merkezi emrindeki personel ile telsizle haberleşmelidir. Yangın kanalının kullanımı ve kullanacak kişilerin kodlara ayrılması gerekmektedir. Komuta merkezinde gemide bulunan kişilerin kimler olduğu anlık olarak takip edilmelidir. İtfaiye teşkilatı geldiğinde komutasındaki ekipleri itfaiye ekbinin emrine uygun olarak yönlendirmelidir. Aynı zamanda güvenik personeli ile irtibata geçerek gelen itfaiye ve ambulanslara yol açmalı ve kargaşayı önlemelidir.
Komuta merkezi önceden haberli, habersiz, gece ve gündüz saatlerinde gerçekçi tatbikatlara maruz bırakılarak farkındalık ve becerilerinin artması sağlanmalıdır
4.4. Tahliye Simülasyonları ve Uygulamaları
Gemide ve tersanede çıkabilecek yangınlar için güncel gelişmelerle eşgüdümlü olarak yeni tahliye prosedürleri geliştirilmelidir. Bilgisayar destekli uygulamalar ile yangının gelişimi ve tahliye için güncel senaryolar hazırlanmalı ve bu senaryolar tatbikatlarda uygulanmalıdır. Farklı gemi tiplerine özel olarak bilgisayar destekli programlarda hazırlanan senaryolar ile karşılaşılabilecek zorluklar tespit edilmelidir. [12]
Tahliye Sırasında Yangın Dumanından Etkilenme Oranlarının Simülasyon Destekli İncelenmesi: Bir Hastane Modeli adlı çalışma ile yangının gelişimi HAD tabanlı Pyrosim programı ile simüle edilmiştir. Tahliye için ise Pathfinder programı kullanılmış ve bu iki programın entegrasyonu ile elde edilebilecek veriler değerlendirilmiştir. [13]
Farklı bina tiplerine özel olarak hazırlanmış simülasyonların gemi türlerine özgü olarak da hazırlanması ve muhtemel karşılaşabilecek zorlukların önceden tespiti sağlanmalıdır. Yangının gelişimi ile tahliyenin mümkün olamayacağı bölgelerin tespiti sağlanmalıdır.
Tahliyenin gerçekçi olması için gereken koşullar sağlanmalıdır. Yangın anında yaşanacak ortamın pratiğinin yapılabilmesi için ortama suni sis ve duman verilmelidir. Bu tür gerçekçi ortamlarda yapılacak tatbikatlar gerçek durumda yaşanacak yangına en yakın olanıdır. Dumansız alanda yapılan tatbikatlarda personel herhangi bir zorlukla karşılaşmaz. Simülatör ile yoğun duman altında yaşayacağı zorlukları da keşfetmiş olarak, gerçek bir yangına daha hazırlıklı yakalanır.
Geminin havuzlama periyodunda olduğu zamanlarda sadece tek kule merdiven ile gemiye geçişin sağlandığı göz önüne bulundurulduğunda, tahliye gerektiren durumlar için ilave bir merdiven ihtiyacı bulunmaktadır. Bu durumlar için yangın dolabında ve geminin muhtelif farklı birkaç noktasında havuza inebilecek bir seyyar merdiven bulundurulması gerekmektedir.
Merdiven ile inemeyecek durumlarda olan personel için veya merdiven ile inmenin mümkün olmadığı durumlarda personelin gemiden kuru havuz veya iskeleye atlaması için hızlı şişirilebilir ve şok emicili atlama yatağının açılması sağlanmalıdır.
5. YANGIN EĞİTİMİ VE TATBİKATLAR
Tersanelerde yangın güvenlik önlemleri kadar farkındalığın artırılması ve güvenlik kültürünün inşa edilmesi gerekir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığın 2015 yılında yayınladığı tersanelere özgü teftiş sonuç raporunda bulunan “yangın ve patlama riskleri” ayrıntılı olarak belirtilmiştir. [18]
Tersanelerde acil durum tatbikatları düzenli olarak yapılmalı ve tatbikata sadece söndürme personeli değil tüm personelin katılımının sağlanması gerekmektedir. [19]
Hazırlanan acil durum planına tamire gelen gemilerin krokileri eklenmeli ve komuta kontrol merkezinde hazır bulunmalıdır. [20]
Yangın söndürme ekipmanları tam ve eksiksiz olmalıdır. Personel yangın anında söndürücüleri karanlıkta dahi fark edebilmeli ve söndürücülerin önünde engel olmamalıdır. Gemilerde raporda da belirtildiği üzere iniş-çıkış için tek iskele veya kule merdiveni bulunuyor. Acil bir durumda tahliye için ilave bir çıkış olmalıdır.
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
6.1. Tamir için gelen gemilere halihazırda yangın için soğutma suyu çekilmektedir ve taşınabilir söndürücüler geminin muhtelif tehlikeli görülen bölümlerine yerleştirilmektedir. Bu çalışma ile gemiler tersaneye gelir gelmez sayılan tedbirlere ilaveten “yangın dolabı” geminin güvertesine konulmalıdır. Yangına etkili müdahale için dolaplardan birinin baş tarafa diğerinin ise kıç tarafa yakın olması fayda sağlayacaktır. Yangın için gerekenler bu dolapta listesi güncel ve tam şekilde bulunmalıdır. Yangın dolabında suni solunum cihazı, yangın battaniyesi, termal kamera gibi acil ekipmanlar hazır bulunmalıdır.
6.2. Gece vardiyasındaki personel yangına karşı düzenli aralıklarla gemileri gezmeli ve bu gezinin sonucunda jurnali imzalamalıdır. Personellerin uyuma ihtimaline karşı gece vardiya amiri, personelleri plansız denetlemelidir.
6.3. Personel itfaiye teşkilatı eğitimlerine tabi tutularak olası bir yangında rölesinde belirlenen görevi icra etmek üzere en kısa sürede hazırlanmalı ve yangına müdahale etmelidir. Personel yangın söndürme görevine uygun olarak planlı ve plansız tatbikata katılmalı ve gerçek bir yangına fikri hazırlığının tam olması sağlanmalıdır. [16]
6.4. Gemilerde mesai saatleri haricinde kapalı mahallerde çalışma yapılmaması ilk öncelik
olmalıdır. Çalışma yapılacaksa sıcak işlem formu doldurulmalı ve gaz free uzmanı kontrolünde kapalı mahal gaz ölçümleri alınmalıdır.
6.5. Her gemi tipine uygun (gas, carrier, cargo vb) yangın risk değerlendirmesi yapılmalı ve mevcut riskler özel olarak tek tek incelenmelidir. Geminin havuzlama veya rıhtımdaki pozisyonuna göre hareket tarzları ve potansiyel riskler hesaplanmalıdır.
6.6. Tersanede çıkış işareti, yürüyüş istikameti ve yangın işaretleri Sağlık ve Güvelik İşaretleri Yönetmeliği uyarınca muhakkak görünür yerde olmalı, gemi çıkışını göstermeli, Türkçe&İngilizce olmalı ve karanlıkta gözükebilmelidir. Geminin görünür yerlerine gemi planları asılmalı ve planın asılı olduğu mahalin planın üzerinde işaretli olması gerekmektedir. [17]
6.7. Yangın devriyesi için görevlendirilen personelde muhakkak fener, düdük, telsiz, yangın alarm butonu (komuta kontrol merkezi ile koordineli) olmalıdır.
6.8. Gemide mesai saati ve harici tüm zamanlarda çalışanların sigara içilmesine müsaade edilmemesi gerekmektedir.
6.9. Yangın algılama ve söndürmede kullanılan tüpler, hortumlar, nozullar, detektörler vb. tüm malzemelerin bakım periyotlarına uygun olarak denetlenmesi ve bakımlarının yapılması sağlanmalıdır.
6.10. Gemilere sağlanan soğutma suyunun kontrol edilmesi gerekmektedir. Geminin muhtelif yerlerine foam, CO2 ve kuru kimyevi toz söndürme tüpleri konmalıdır.
6.11. Mesai bitimini müteakip elektrik enerjisi kapatılmamış ekipmanlar kapatılmalı, tüplerin sabitlendiği ve yağlı ortamdan uzak tutulduğu görülmeli ve gün içinde yapılan sıcak işlemlerin son durumu kontrol edilmelidir.
6.12. Gemilerde tahliye için hava yastığı, portatif merdiven gibi farklı yöntemler araştırılmalı ve güncel uygulamalar takip edilmelidir.
6.13. Personelin farkındalığının artması ve yeni çıkan uygulamaların araştırılması için İSG personeli yangın ve iş güvenliği fuarlarına teknik gezi amaçlı gönderilmelidir.
6.14. Ramak kala ve öneri kutuları aktif olarak işletilmeli ve bu geri beslemeler değerlendirilmelidir.
6.15. Klasik söndürme cihazlarına alternatif aerosol bazlı söndürücüler gibi farklı söndürme cihazlarının kullanımı araştırılmalıdır.
KAYNAKLAR
[1] İzci, F. B. (2015). Gemi İnşaatı Sanayinde İş Kazaları ve Analizi (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü). Erişim Adresi: polen.itu.edu.tr, s. 41.
[2] Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (n.d.). Yangın Önleme ve Yangınla Mücadele Temel Eğitimi (Modül). Erişim Adresi: https://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Yang%C4%B1n%20%C3%96nleme%20ve%20Yang%C4%B1nla%20M%C3%BCcadele%20Temel%20E%C4%9Fitimi.pdf
[3] İstanbul Büyükşehir Belediyesi (n.d.). Yangın ve Kazalarla Mücadele Eğitim Kitabı. İtfaiye Daire Başkanlığı. Erişim Adresi: https://www.ibb.gov.tr/itfaiye
[4] Altundağ, H., & Koçak, M. (2021). Tersanelerde Yangın Güvenliği ve Risk Analizi. Dirençlilik Dergisi, 5(2), 248-249. ISSN:2602-4667. DOI: 10.32569/resilience.102574.
[5] Milli Eğitim Bakanlığı. Tank İmalatı. Mesleki Eğitim ve Öğretim Programları, Ankara,erişim:https://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Tank%20%C4%B0malat%C4%B1.pdf.
[6] Karada Çıkabilecek Yangınlarla, Deniz, Liman veya Kıyıda Çıkıp Karaya Ulaşabilecek ve Yayılabilecek veya Karada Çıkıp Kıyı, Liman ve Denize Ulaşabilecek Yangınlara Karşı Alınabilecek Önleme, Söndürme ve Kurtarma Tedbirleri Hakkında Yönetmelik. Resmî Gazete, Sayı: 15350.
[7] Tengilimoğlu, E. S., & Gümüş, A. (2022). Tersanelerde Yangın Güvenliği. International Social Sciences Studies
Journal, 8(101), 2641-2647. https://doi.org/10.29228/sssj.63749
[8] Taşlı, M., & Karakoyun, M. (2022). Mobil Uygulama Kontrollü Dron ile Otonom Sipariş Dağıtımı. Avrupa Bilim Ve Teknoloji Dergisi(42), 146-150. https://doi.org/10.31590/ejosat.1185837
[9] https://www.madoors.com.tr/urun/yangin-sondurme-dronu
[10] Nesnelerin İnterneti Tabanlı Yangın Alarm Sistemi Tasarımı ve Uygulaması Seyit Alperen ÇELTEKa , Mahmut DURGUNb , Levent GÖKREMc* , Yeliz DURGUNd ,
[11] https://www.neutronlife.com.tr/wifi-duman-dedektoru
[12] R. Aksoy, G. Coşkun, ve H. S. Soyhan, “Büro Binaları Acil Tahliye Senaryolarının Simülasyon Destekli Oluşturulması”, APJES, c. 7, sy. 3, ss. 541–549, 2019, doi: 10.21541/apjes.480926.
[13] F. Kadı, G. Coşkun, ve E. Büyükkaya, “Tahliye Sırasında Yangın Dumanından Etkilenme Oranlarının Simülasyon Destekli İncelenmesi: Bir Hastane Modeli”, FCE Journal, c. 10, sy. 1, ss. 103–107, 2022, doi: 10.52702/fce.1111061.
[14] Trotec'in FS200 sis ve duman gazı simülatörü,erişim:https://tr.trotec.com/ueruenler-ve-hizmetler/oelcuem-cihazlari/kacak-yeri-tespiti/sis-ve-duman-gazi-sistemleri/
[15] erişim:https://tent.com.tr/blog/atlama-yatag/
[16] İşgören, H. (2024). Yangın Güvenilirliği ve Farkındalığının Ölçülmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yangın ve Yangın Güvenliği Anabilim Dalı.
[17] Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği Resmî Gazete, Sayı: 28762.
[18] T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Gemi İnşa İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Esaslı Programlı Teftişi Sonuç Raporu, 2015 Aralık
[19] 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Resmî Gazete, Sayı: 28339.
[20] İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete, Sayı: 28681